Gastrointestinal Stromal Tümör (GIST) hastalığında, tekrarlama (nüks) ve metastaz (diğer organlara yayılma) riski birçok faktöre bağlı olarak değerlendirilir. Bu riskin belirlenmesi, hastanın tedavi planının yapılmasında ve takip sürecinin düzenlenmesinde kritik bir rol oynar. GIST’in tekrarlama ve metastaz yapma riskini değerlendirmek için kullanılan temel faktörler şunlardır:
1. Tümörün Boyutu
- Tümörün büyüklüğü, nüks ve metastaz riskinin en önemli göstergelerinden biridir. Genel olarak, daha büyük tümörler (örneğin 5 cm’nin üzerinde) daha yüksek bir tekrarlama ve metastaz yapma riski taşır.
- Tümör 2 cm’den küçükse, tekrarlama riski genellikle düşüktür, ancak büyüdükçe risk artar.
2. Mitotik İndeks
- Mitotik indeks, tümör hücrelerinin bölünme hızını gösterir ve malignite (kötü huyluluk) derecesini belirler. Tümör örneğinde hücre bölünmelerinin (mitoz) sayılmasıyla elde edilir.
- Düşük mitotik indeks (5 mitoz/50 HPF’nin altında) olan GIST’ler genellikle daha iyi bir prognoza sahiptir ve metastaz yapma riski düşüktür.
- Yüksek mitotik indeks (5 mitoz/50 HPF’nin üzerinde) olan GIST’lerde tekrarlama ve metastaz riski çok daha yüksektir.
3. Tümörün Lokalizasyonu (Yerleşimi)
4. Tümör Rezeksiyonu (Cerrahi Çıkarma)
- Cerrahi, GIST’in tedavisinde temel yaklaşımdır. Tümörün tamamen çıkarılıp çıkarılmadığı (tam rezeksiyon) nüks riskini belirleyen bir diğer önemli faktördür.
- Tam rezeksiyon yapılan vakalarda tekrarlama riski daha düşüktür.
- Eğer tümör tam olarak çıkarılamadıysa veya cerrahi sınırda tümör hücreleri kaldıysa, nüks riski daha yüksektir.
5. Tümörün Genetik Yapısı
- KIT ve PDGFRA mutasyonları GIST’in moleküler düzeyde davranışını etkiler.
- Wild-type (vahşi tip) GIST’ler (KIT veya PDGFRA mutasyonu olmayanlar) genellikle farklı biyolojik davranışlar sergiler ve risk düzeyleri çeşitlenir.
6. Tümörün Patolojik Derecelendirilmesi (Grading)
- Patologlar, tümörü mikroskop altında inceleyerek tümör hücrelerinin farklılaşma derecesine göre bir sınıflandırma yaparlar. Düşük dereceli tümörler daha iyi huylu iken, yüksek dereceli tümörler daha agresif bir seyir izler.
7. Risk Değerlendirme Cetvelleri
GIST’in tekrarlama ve metastaz riskini değerlendirmek için bazı cetveller ve risk modelleri kullanılır. Bunlar arasında en yaygın olanları:
- Fletcher risk sınıflandırması: Tümör boyutu ve mitotik indeksi temel alır.
- Miettinen ve Lasota risk değerlendirme modeli: Tümörün yeri, boyutu ve mitotik aktiviteyi dikkate alır.
8. Adjuvan Tedavi ve Risk
- Cerrahi sonrasında GIST’in tekrarlama riskini azaltmak için adjuvan (destekleyici) tedavi uygulanabilir. Genellikle imatinib gibi hedefe yönelik tedaviler, yüksek riskli GIST hastalarına verilir. Bu ilaç, nüks riskini önemli ölçüde azaltabilir.
9. Zaman Faktörü ve Takip
- GIST, bazı vakalarda yavaş seyirli olabilir, bu nedenle uzun süreli takip önemlidir. Cerrahi müdahale sonrası, tümörün ilk 5 yıl içinde tekrarlama riski daha yüksektir, bu dönemde düzenli aralıklarla görüntüleme ve kontroller yapılmalıdır.
10. Metastazın Olası Bölgeleri
- GIST genellikle karaciğere ve karın zarına (periton) metastaz yapar. Bu nedenle, metastaz riski taşıyan hastalar için karaciğer ve periton bölgesi düzenli olarak görüntüleme yöntemleri ile takip edilir.
GIST’in tekrarlama ve metastaz yapma riski, tümör boyutu, mitotik aktivitesi, genetik yapısı, yerleşimi ve cerrahi sonrası duruma bağlı olarak çok yönlü bir değerlendirme gerektirir. Bu faktörlerin birlikte analizi, hastaya en uygun tedavi ve takip planının oluşturulmasını sağlar.